Overprikkeld zenuwstelsel

Een overprikkeld zenuwstelsel: Wat is het en hoe kun je ermee omgaan?

Ons zenuwstelsel is een wonderbaarlijk complex netwerk van cellen, de zogenaamde neuronen, die continu signalen doorgeven tussen verschillende delen van het lichaam. Dit zorgt ervoor dat we kunnen bewegen, denken, voelen en reageren op onze omgeving. Het zenuwstelsel is onderverdeeld in twee hoofdcomponenten: het centrale zenuwstelsel, dat bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg, en het autonome zenuwstelsel, dat verantwoordelijk is voor automatische processen zoals ademhaling, hartslag en spijsvertering.

Het autonome zenuwstelsel heeft twee belangrijke takken: het sympathische zenuwstelsel en het parasympathische zenuwstelsel. Samen zorgen deze systemen ervoor dat we adequaat kunnen reageren op zowel stressvolle als rustige situaties. Maar wat gebeurt er wanneer dit delicate systeem uit balans raakt? Hoe herken je de signalen van een overprikkeld zenuwstelsel en wat kun je doen om dit te kalmeren?

Het sympathische zenuwstelsel: Vecht of Vlucht

Wanneer je lichaam geconfronteerd wordt met een dreiging, wordt je sympathische zenuwstelsel geactiveerd. Dit is het “vecht- of vlucht”-systeem, dat ons in staat stelt om snel te reageren in gevaarlijke situaties. Bij een acute bedreiging worden bepaalde bloedvaten geopend, waardoor er meer bloed naar de armen en benen stroomt en je gereed bent om te vechten of te vluchten. Tegelijkertijd wordt de bloedtoevoer naar minder essentiële systemen, zoals de darmen en seksuele organen, verminderd. Je ademhaling versnelt, je hartslag stijgt, en je bloeddruk gaat omhoog. Deze reactie helpt je om snel en krachtig te handelen.

Maar dit systeem is niet bedoeld om langdurig geactiveerd te blijven. Na de acute stresssituatie moet het weer naar een veilige modus schakelen – en hier komt het parasympathische zenuwstelsel in beeld.

Het Parasympathische Zenuwstelsel: Ontspanning en Verbinding

Het parasympathische zenuwstelsel is verantwoordelijk voor ontspanning en herstel. Het zorgt ervoor dat je lichaam kan kalmeren na de ‘vecht- of vlucht’-reactie en weer terugkeert naar een staat van rust. Het parasympathische zenuwstelsel wordt vaak aangeduid als het ‘rest-and-digest’-systeem, omdat het de spijsvertering ondersteunt en je lichaam de kans geeft om zich te herstellen.

Maar het parasympathische zenuwstelsel is niet zo eendimensionaal als het klinkt. In de Polyvagaal Theorie, ontwikkeld door neurowetenschapper Stephen Porges, wordt het parasympathische systeem verder onderverdeeld in twee takken: de ventrale vagus en de dorsale vagus. Deze splitsing helpt ons beter te begrijpen hoe ons zenuwstelsel reageert op verschillende niveaus van stress.

Ventrale Vagus: De verbinding met veiligheid

De ventrale vagus is de “gezonde” tak van het parasympathische systeem. Deze tak is verbonden met je hart, gezicht en hersenen, met name de prefrontale cortex, het deel van de hersenen dat betrokken is bij redeneren, besluitvorming en sociale interactie. Wanneer de ventrale vagus actief is, voel je je veilig, kun je verbinden met anderen en ben je in staat om rationele beslissingen te nemen. Dit is de staat waarin we willen verkeren in sociale en rustige situaties. Wanneer je lichaam zich in deze staat bevindt, is het mogelijk om diep te ontspannen, te herstellen van stress en effectief met anderen te communiceren.

Dorsale Vagus: De freeze-stand

Als de bedreiging echter te intens is of te lang aanhoudt, schakelt het lichaam over naar een andere reactie: de dorsale vagus. Dit is een veel diepere overlevingsreactie die wordt geassocieerd met bevriezen of afstomping. Het lichaam gaat in een soort “freeze-modus” om de extreme stress te kunnen overleven. In deze toestand is er geen sprake van verbinding of sociale interactie, en kun je je afgesloten of distant voelen, zowel lichamelijk als emotioneel. De dorsale vagus is bedoeld voor situaties van uiterste stress of trauma, waarin het lichaam letterlijk in een soort overlevingsmechanisme terechtkomt. Wanneer dit systeem langdurig actief is, kan het leiden tot fysieke en emotionele uitputting, wat zich uit in symptomen zoals chronische vermoeidheid, depressie, apathie en zelfs dissociatie.

Het gevolg van een overprikkeld zenuwstelsel

Een overactief sympathisch zenuwstelsel – dat in een permanente staat van “vechten of vluchten” verkeert – kan leiden tot allerlei gezondheidsklachten, zoals verhoogde bloeddruk, spijsverteringsproblemen (zoals prikkelbare darm), seksuele disfunctie en zelfs chronische angst of slapeloosheid. Wanneer dit systeem niet goed kan overschakelen naar de parasympathische modus, wordt het lichaam niet goed in staat om te herstellen. Dit kan leiden tot uitputting en een gevoel van vastzitten, zowel lichamelijk als geestelijk.

Als je zenuwstelsel zich in een constante staat van overbelasting bevindt, kan dit zelfs invloed hebben op je dagelijkse functioneren. Je zult merken dat je het moeilijk vindt om je te concentreren, je energie is laag, en je hebt moeite om te ontspannen of verbinding te maken met anderen. Het gevoel van “nergens tot komen” kan de overhand krijgen, wat vaak gepaard gaat met chronische vermoeidheid, stress of burn-out.

Waarom het belangrijk is om aandacht te geven aan je zenuwstelsel

Waarom zou je aandacht moeten geven aan je zenuwstelsel? Omdat een overprikkeld zenuwstelsel een vicieuze cirkel kan creëren die moeilijk te doorbreken is. Het constant geactiveerd blijven van de sympathische toestand of het vastzitten in de freeze-modus van de dorsale vagus maakt het steeds moeilijker om je lichaam en geest te kalmeren en te herstellen.

Dus…Een overprikkeld zenuwstelsel kan zich op verschillende manieren manifesteren, van vermoeidheid en apathie tot fysieke symptomen zoals spijsverteringsproblemen en slaapproblemen. Door te begrijpen hoe ons zenuwstelsel werkt en het effect van de sympathische, ventrale en dorsale vagus op ons dagelijks functioneren, kunnen we manieren vinden om terug te keren naar een meer gebalanceerde en rustige staat. Het begint met het leren herkennen van de signalen van je lichaam en het ondernemen van stappen om je zenuwstelsel te kalmeren, zodat je lichaam en geest weer kunnen herstellen.

Heb je het gevoel dat je zenuwstelsel uit balans is? Maak een afspraak en gun je lichaam de kans om weer in harmonie te komen. Het herstellen van je zenuwstelsel kan leiden tot meer energie, minder stress, en een diepere verbinding met jezelf en anderen.